آیت الله موسوی اردبیلی در عمر ۹۱ ساله خود خدمات بسیاری در امر تبلیغ اسلام و آموزش و تربیت انجام داد که ایجاد موسسه دارالعلم مفید تنها بخشی از این خدمات به شمار می رود.
به گزارش خبرنگار مهر، آیت الله سید عبدالکریم موسوی اردبیلی، سرانجام پس از تحمل ها مدت ها بیماری و در حالیکه از نخستین روز آذرماه به کما رفته بود، سرانجام ظهر امروز به دیدار حق شتافت.
وی ۸ بهمن ۱۳۰۴ و همزمان با سالروز میلاد امیرالمؤمنین علیه السلام در شهر اردبیل، در خانواده ای روحانی دیده به جهان گشود.
پدر ایشان روحانی بزرگوار مرحوم سید عبدالرحیم و مادرشان، زنی پارسا مرحومه سیده خدیجه بود اما در دوران کودکی عبدالکریم دار فانی را وداع گفت و از این رو سید عبدالکریم در کودکی بدون مهر مادری پرورش یافت.
سید عبدالکریم با رهنمودهای پدرش که از علمای دینی وقت بود برای کسب علوم مقدماتی راهی مکتب خانه شد و تحصیلات خود را در اوان کودکی و در سن شش سالگی آغاز کرد و قرآن کریم را نزد معلمان خود فراگرفت.
وی در سال ۱۳۱۸ به آموختن دروس عربی مشغول شد و در سال ۱۳۱۹ به قصد ادامه تحصیل در دروس حوزوی، وارد مدرسه علمیه ملاابراهیم در شهرستان اردبیل شد.
در آن ایام رغبتی برای خواندن دروس حوزوی وجود نداشت به نحوی که این مدرسه تنها دارای چهار طلبه بود. در چنین شرائط سختی، ایشان طلبگی را آغاز نموده و دروس جامع المقدمات، سیوطی، جامی، مطول، حاشیه ملاعبدا…، شمسیه، معالم و شرایع را تا سال ۱۳۲۲ ه ش در همان مدرسه به اتمام رساند.
پس از ورود متفقین به ایران، مردم از آزار واذیت دولت رهایی یافتند و در پی آن رغبت جوانان به دروس حوزوی افزایش یافت. لذا تعدادی طلبه جوان جهت تحصیل در دروس حوزوی وارد مدرسه ملاابراهیم شدند . ورود این طلاب جوان و نشاط و جدیت آنان باعث گردید معظم له تدریس دروس مقدماتی علوم حوزوی یعنی صرف، نحو و منطق را آغاز نماید. افزون بر آن در همان زمان به منظور جبران خلأ فرهنگی ناشی از بیست سال دیکتاتوری رضاخانی، اقدام به برپایی مجالس وعظ و خطابه و سخنرانی در شهرستان اردبیل و مناطق اطراف آن نیز نمود.
برگزاری مجالس وعظ و تبلیغ اسلام
حضرت آیت ا… العظمی موسوی اردبیلی در سال ۱۳۲۲ به شهر مقدس قم مهاجرت نمود تا تحصیلات عالیه را در آن شهر مقدس ادامه دهد. سه سال و اندی در قم ماند و در این مدت لمعتین، رسائل، مکاسب، کفایتین، مباحثی از درس خارج اصول و بحث هایی از تفسیر قرآن و فلسفه را فراگرفته همزمان به تدریس معالم، لمعتین و قوانین مشغول شد.
در این مدت در محضر اساتید همچون آیت ا… العظمی سید محمّد رضا گلپایگانی، آیت ا… العظمی حاج سید احمد خونساری، آیت ا… حاج شیخ مرتضی حائری و آیت ا… سلطانی، آیت ا… حاج میرزا مهدی مازندرانی و آیت ا… سید محمد حسین طباطبائی تلمذ کرد.
وی در تمام این مدت هیچگاه از ترویج معارف دین غفلت نکرده در ایام تبلیغ در مناطق مختلف ایران مجالس وعظ و خطابه تشکیل داده با سخنرانی های مذهبی خویش، شور و نشاط معنوی به جامعه تزریق می کرد.
عزیمت به نجف و تقریر دروس آیات خوئی، میلانی و حکیم
در ایامی که حوزه علمیه قم با تلاش های آیت الله بروجردی محبوبیت و مقبولیت بسیاری در بین مردم یافته بود، جنب و جوش فراوانی بر فضای حوزه علمیه حاکم شد اما در همان دوران حوزه نجف آرامش سابق خود را حفظ کرده محیط علمی آرامی به شمار می رفت. حضرت آیت ا… العظمی موسوی اردبیلی که آن روزها سخت تشنه تحصیل بود و محیطی آرام و مناسب را برای تحصیل و تدریس جستجو می کرد، نجف را برای این منظور مناسبتر تشخیص داده عزم سفر به آن دیار کرد و سرانجام آیت الله موسوی اردبیلی در آبان ۱۳۲۴ عازم عراق شد.
حضرت آیت الله العظمی موسوی اردبیلی در مدت اقامت در نجف اشرف، نزد مرحوم آیت ا… العظمی خوئی، مرحوم آیت ا… العظمی حکیم، مرحوم آیت ا… العظمی سید عبدالهادی شیرازی، مرحوم آیت الله العظمی میلانی، مرحوم آیت ا… العظمی شیخ محمد کاظم شیرازی، مرحوم آیت ا… العظمی شیخ محمد کاظم آلیاسین و مرحوم صدرای بادکوبی تحصیل نموده همزمان دروس آیات عظام خوئی، میلانی و حکیم را نیز تقریر نمود.
مدت اقامت وی در نجف اشرف هر چند نسبتا کوتاه بود و تنها قریب دو سال و اندی به طول انجامید، اما همین مدت کوتاه به دلیل اینکه اساتید آن روزگار حوزه نجف از اعاظم فقه و اصول قرون اخیر شیعه بوده، از نظر علمی برای ایشان بسیار پرثمر و ارزشمند بود.
آیت الله العظمی موسوی اردبیلی پس از باگشت از عراق، در سال ۱۳۲۷ وارد قم شد و در مدرسه فیضیه اقامت گزید و در مدتی که در قم اقامت داشت در جلسات درس خارج فقه مرحوم آیت الله العظمی بروجردی، فقه و اصول مرحوم آیت ا… داماد و فلسفه مرحوم علامه طباطبایی حاضر شد.
فعالیت های قرآنی در قم، تهران و اردبیل و انتشار مجله
یکی از فعالیت های آیت الله العظمی موسوی اردبیلی در مدت اقامت در قم، فعالیت های قرآنی و بحث تفسیر قرآن بود که دو روز در هفته با حضور برخی از فضلاء حوزه برگزار می شد. این جلسه در تمام مدت اقامت ایشان در قم به طور منظم و مستمر ادامه داشت و پس از مهاجرت و اقامت در اردبیل و تهران ادامه یافت.
وی از بانیان انتشار مجله «مکتب اسلام » در قم بود که در زمان حضور وی در شهر قم مقالاتی با عنوان «دین از نظر قرآن» و مقالاتی مانند «قرآن یا آفتابی که غروب ندارد» و «طوفان نوح» به قلم این عالم دینی در این مجله به چاپ رسید.
از تدوین قوانین کیفری و جزائی تا تربیت قضات
با اوج‌گیری انقلاب اسلامی و مهاجرت امام خمینی (ره) به پاریس در سال ۱۳۵۷، شورای انقلاب اسلامی تشکیل شد و ۵ نفر از مهم‌ترین شخصیت‌های انقلابی، از جمله آیت الله موسوی اردبیلی، از سوی امام به عضویت این شورا منصوب شدند. این شورا رهبری انقلاب اسلامی را تا پیروزی آن و همچنین اداره کشور را تا استقرار نهادهای برخاسته از قانون اساسی به عهده گرفت.
در پی پیروزی انقلاب، امام خمینی (ره) نخست آیت الله موسوی اردبیلی را به دادستانی کل کشور و پس از شهادت آیت الله بهشتی، به ریاست دیوان عالی کشور منصوب کردند.
مرحوم موسوی اردبیلی در سالهای نخست پس از پیروزی انقلاب مسئولیت ها و وظایف مختلفی داشت. وی به تدوین قوانین کیفری، جزائی و حقوقی دادگستری و انطباق آنها با موازین شرع و فقه اسلامی اشتغال پیدا کرد.
وی همچنین در راستای اقدام دستگاه قضایی مبنی بر جایگزینی قضات بازنشسته و تصفیه شده با قضات جدید تدریس یک دوره خارج کتاب قضا را برای قضات آغاز کردند و همزمان، کتاب فقه القضا را به رشته تحریر در آورد.
بحث و بررسی علمی و فقهی، پیرامون مسائل مهم اقتصادی از قبیل امور بانکی و پولی، معاملات جاری کشور، نظام اقتصادی حاکم بر آن در دهه اول انقلاب از جمله اقدامات علمی آیت الله موسوی اردبیلی بود که در این مسیر مطالعات گسترده ای در خصوص نظام اقتصاد آزاد و اقتصاد سوسیالیستی و مقایسه آنها با نظام اقتصاد اسلامی توسط معظم له صورت گرفت و نتایج آنها مکتوب شده است.
وی از سال ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۸ رئیس دیوان عالی کشور بود و پس از رحلت بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران از این مسئولیت کناره گیری کرد و برای ادامه تدریس و تحقیقات علمی عازم قم شد.
آیت الله موسوی اردبیلی پس از آنکه دوباره به قم عزیمت کرد اقدام به تأسیس مؤسسه ای به نام دانشگاه علوم انسانی (دارالعلم) «مفید» نمود تا ضمن آنکه علوم اسلامی در آنجا تدریس شود، نظرات اسلام نیز در ردیف نظرات سایر مکاتب مورد بحث و بررسی قرار گیرد.
