محمد اطبایی کارشناس بین‌المللی سینمای ایران به عنوان یک کارشناس و فردی که با روال و روند جشنواره‌های خارجی الف و جشنواره‌های دیگر با درجه بندی و کیفیت مختلف آشنایی دارید، در پاسخ به اینکه آیا اصولا این مرسوم است که اسامی هیات‌انتخاب فیلم‌های جشنواره اعلام بشود؟ به عرصه گفت: بله بطور معمول اعضای هیات انتخاب در جشنواره‌های بین‌المللی فیلم اعلام می‌شوند و اساسا این موضوع راز مگویی نیست! هر فرد علاقه‌مندی هم با مراجعه به سایت این جشنواره‌ها می‌تواند نام و عنوان تمامی افراد دست‌اندرکار جشنواره و از جمله، اعضای هیات انتخاب را مشاهده کند و حتما جشنواره‌هایی هم از این کار امتناع می‌کنند اما عرف با اعلام اسامی است.
وی در عین حال مطرح کرد: اما در کشور ما حاشیه بر متن ارجحیت داشته و کشف اسامی این هیات‌های انتخاب در اولویت بیشتری است تا بحث‌های جدی‌تری مانند سیاست‌ها و روند و چگونگی انتخاب فیلم‌ها! در ایران به دلیل تغییر زود هنگام دبیر جشنواره و از آن مهم‌تر تغییر سیاست‌های هر دوره، اصولا هیات انتخاب طوری طراحی میشود که با سیاست‌ها همخوانی داشته باشد. یکی از تفاوت‌های اعضای هیات انتخاب جشنواره‌های بین‌المللی با جشنواره‌های فیلم در ایران در تخصص و مسئولیت این افراد است.
این کارشناس بین‌المللی ادامه داد:برای نمونه، می‌توانم به جرأت بگویم کمتر هیأت انتخابی در جشنواره‌های فیلم از کارگردان‌ها، فیلمنامه‌نویس‌ها، تهیه‌کننده‌ها و یا بازیگران تشکیل میشود. این جشنواره‌ها معمولا از منتقدان و کارشناسان سینمایی برای عضویت در این هیات‌ها دعوت می‌کنند. این افراد سالیان سال، در برپایی رویدادهای سینمایی، انتخاب فیلم و نقد و بررسی فیلم‌ها و کشف استعدادها تجربه کسب کرده و پس از آن به این هیات‌های انتخاب دعوت می‌شوند. البته تاکید می‌کنم که بحث ما درباره هیات‌های انتخاب فیلم است و نه هیات‌های داوری، چرا که در هیات‌های داوری از وجود سینماگران بیشتر استفاده میشود.
اطبایی در پاسخ به این نقطه‌نظر که “یکی از دلایلی که هیات انتخاب معرفی نمی‌شود، شاید نگرانی و جلوگیری از هر نوع سواستفاده است!”، معتقد است: قابل درک است. اما در تمام دنیا، شیوه انتخاب فیلم‌ها براساس سلیقه دبیر جشنواره است. یعنی جشنواره حاصل نگاه و سلیقه مدیر و یا دبیر هنری جشنواره است. یعنی آقای تیری فرمو در جشنواره کن، آقای البرتوباربرا در جشنواره ونیز و آقای دیترکاسلیک در جشنواره برلین را براساس تجربه، سابقه، ظرفیت‌های اجرایی و نگاه هنری‌شان شناسایی و دعوت به کار می‌کنند و این افراد هم براساس همین سلیقه، تیم خود را انتخاب و مشغول به کار می‌شوند. طبیعی است که مسائل فرا هنری هم مانند سیاست‌های کلان سازمان مادر و حامیان مالی هم دخیل هستند. به هر حال همه می‌دانیم جشنواره فیلم فجر شرایط خاص خود را هم دارد، دلیلش این است که جشنواره فجر فرصتی است برای بررسی کارنامه یک ساله سینمای ایران و به ظاهر مدیریت فرهنگی کشور؛ رویدادی جا افتاده برای مردم و رسانه که توجه بسیاری روی آن است؛ این جشنواره یکی از مهم‌ترین ویترین‌های فرهنگی دولت است و به همان اندازه حساسیت روی آن پس انتخاب اعضای هیات انتخاب جشنواره فیلم فجر تابع شرایط مختلف و کسب تاییدهای مختلفی از مراکز مختلف فرهنگی و سیاسی است و این نکات دست دبیر را برای اعمال سلیقه و نگاه خود محدود می‌کند و مراکز تصمیم‌گیری متعدد چندان جایی برای خلاقیت دبیر جشنواره فجر باقی نمی‌گذارند! هیات انتخاب در همه جا، فیلمی را انتخاب می‌کند اما گزینش و حرف نهایی را دبیر می‌زند. در واقع هیئت انتخاب برای دبیر انتخاب می‌کنند! بعید است ما بتوانیم به این شرایط برسیم!
این کارشناس بین‌المللی در پاسخ به این نقطه‌نظر که “یکی دیگر از این تفاوت‌ها به مدت زمانی برمی‌گردد که یک فرد به عنوان دبیر جشنواره حضور دارد. در تمام دنیا اعتبار هر جشنواره با دبیرش مشخص میشود اما در بهترین حالت هر دبیری در ایران چه موفق باشد چه نه، دو سال سر کار است…” توضیح داد: همه جا حداقل مدت دبیری چهار سال است که قطعا در صورت رضایت طرفین، تمدید و تکرار میشود. کم ندیده‌ایم دوره‌های مدیریتی هشت ساله و پانزده ساله. در برخی از جشنواره‌ها هم از ابتدای جشنواره هم دبیری به عهده یک نفر است تا زمانی که توانایی جسمانی داشته باشد اما در ایران با هر تغییر کوچک سیاسی، دبیر تغییر می‌کند. از سوی دیگر به نظرم ترکیب اعضای هیات انتخاب را باید تنوع بیشتری بخشید. جای خانم‌ها و سینماگران جوان بسیار خالی است و به ویژه در خصوص خانم‌ها چه در هیات‌های انتخاب و چه در هیات‌های داوری و حتی مدیریت‌های کلان مانند دبیری جشنواره‌ها به خانم‌ها جفا کرده‌ایم.
اطبایی در پایان این گفت‌وگو درباره‌ی ادغام بخش نگاه نو در بخش سودای سیمرغ و رقابت همه فیلم‌ها در یک بخش که در جشنواره‌ی امسال فجر اتفاق افتاده است، معتقد است: راجع به آن شنیده‌ام اما به نظرم ای کاش این اتفاق صورت نمی‌گرفت. شاید استثنایی مانند فیلم «ابد و یک روز» دوستان را به این تصمیم رسانده اما به نظرم بخش «نگاه نو» ظرفیتی برای فیلمسازان اول بود که فرصت بیشتری برای دیده شدن در مهم‌ترین رویداد سینمایی کشور داشته باشند. مستندسازان و فیلمسازان کوتاه هم که به درستی از جشنواره فیلم فجر سهم می‌خواهند، برای خودشان جشنواره مستقل دارند اما فیلمسازان اول از داشتن چنین جشنواره مستقلی هم محرومند.
او خاطرنشان کرد: به هر دلیلی شمار فیلم اولی‌های سینمای ایران هر ساله قابل توجه بوده و بخش نگاه نو می‌تواند خلا نبود یک جشنواره تخصصی را تا حدی پُر کند. من حتی این برایم سئوال است که چرا اصولا فیلم فیلمسازان اول به بخش مسابقه اصلی راه پیدا می‌کند. در جشنواره‌هایی چون کن، بخش «نوعی نگاه»، در برلین، «پانوراما» یا در ونیز بخش«افق‌ها» امکان مناسبی برای کشف استعدادهای جدید و سینماگران جوان فراهم می‌کنند و چرا ما باید بخش نکاه نو را از فجر حذف کنیم. شمار زیادی از جشنواره‌ها هم که بخش‌های رقابتی خود را به فیلمسازان اول و دوم اختصاص داده‌اند مانند جشنواره سالونیکا در یونان و «سائوپائولو» در برزیل و سینماگران با سابقه را نیازی به رقابت و جایزه نمی‌بینند.
–
